Disiplinlerarası Dil ve Kültür Çalışmaları

Mediha MANGIR, Türkiye Türkçesinde İletişim Fiilleri, Konya: Palet Yayınları, 2023, 163 s.

2024-11-09T21:14:22+03:00

Mediha MANGIR, Türkiye Türkçesinde İletişim Fiilleri, Konya: Palet Yayınları, 2023, 163 s.

Berna Nur BÖĞREK*

Eda EKEN*

Toplumların dünya görüşleri ve maddi-manevi kültürleri, dil kullanımları üzerinde derin etkilere sahiptir. Bir dil, içerdiği kavramlar, ifade biçimleri, dil bilgisi yapıları ve hatta ses yapısıyla bir toplumun yaşam biçimini, düşünce dünyasını, dinsel inançlarını, gelenek ve göreneklerini, kültürel değerlerini yansıtır.

Değişen ve gelişen dünya düzeni, iletişim biçimlerinin ve kanallarının değişmesine yol açsa da bu, dilin en yetkin ve kullanışlı iletişim aracı olduğu gerçeğini değiştirmez. İnsanların iletişim kurma gereksinimi, yeni olay, durum ve kavramlarla karşılaşması ve bunlara karşılık bulma çabası dillerin söz varlığı üretiminde etkili olmuştur. Söz varlığı ögelerinden fiiller, evrensel dil ulamları çerçevesinde isimlerle birlikte anılan ikinci önemli kategoridir. Yaygın olan görüşe göre isim kökleri, dilin kendi başlarına var olan bağımsız durumdaki ögeleridir. Fiillerin gerçekleşmesi ise nesnelere/varlıklara bağlıdır. Michel Foucault, fiilin her söylemin vazgeçilmez koşulu olduğundan ve onun olmadığı yerde dilin bulunduğunu söylemenin olanaksızlığından söz eder. Foucault’a göre dil eşiği, fiilin ortaya çıktığı yerde, söylemin kıyısında, tam olarak işaretlerin dil hâline geldikleri noktada yer alır.[1]

İnsanın, çeşitli olay akışlarından ya da durumlarından oluşan yaşantıları, birer süreç (process) olarak değerlendirilir ve bu süreçler dilde fiiller ve fiil grupları ile karşılanır. Son dönem çalışmalarında fiillerin farklı ölçütlere göre (biçim bilgisel, söz dizimsel, anlamsal) sınıflandırıldıkları gözlemlenir. Bu sınıflandırmaların birçoğunda sözel süreçleri karşılayan iletişim fiillerinin ana başlık olarak değerlendirildiği görülür. İletişim fiilleri, bir dilin söz varlığı içerisinde iletişim esnasında duygu, düşünce ve bilgilerin aktarılmasında kullanılan fiillerdir.

Türkiye Türkçesinde İletişim Fiilleri adlı bu çalışma, Türkiye Türkçesinde insanın hareketlerini, kılışlarını, oluşlarını, durumlarını karşılayan, cümlenin ana ögesi ve kurucusu olan fiillerin sözel sürece yönelik kavram alanına giren türlerini ele almaktadır. Mediha Mangır tarafından kaleme alınan bu çalışma, Ekim 2023’te Palet Yayınları aracılığıyla okurlarla buluşmuştur.

Mangır bu eserini, Türkiye Cumhuriyeti’nin 100. yılı dolaysıyla

“Türkiye Cumhuriyeti’nin 100. yılına

Bizi bu günlere İLen ecdada

Bu günleri geleceğe İLecek evlatlara

şeklinde iletişim kelimesinin kökünü de önceleyen bir ithafla başlatır. Çalışma, Giriş, Kelime Türleri ve Fiil, Türkçe İletişim Fiilleri ve Sonuç bölümlerinden oluşmaktadır. Giriş (s. 15-43) bölümünün ilk kısmında dil ve kökenine dair bilgilerin yanı sıra dilin özellikleri, fiillerin dilin kökeni tartışmalarındaki konumu ve dilin iletişim aracı olma özelliği üzerinde durulmuştur. Girişin diğer bölümünde ise iletişim amaçları, iletişim ögeleri ve bu ögelerin dilin işlevleriyle ilişkisine yer verilmiş, bölüm sonunda da iletişim türleri ve etkileşimleri ele alınmıştır.

Kelime Türleri ve Fiil başlıklı ikinci bölümde (s. 44-76), kelime türleri içinde fiilin yeri belirlenmiş, fiil sınıfları üzerine yapılan çalışmalar sunularak iletişim fiillerinin, fiil sınıflamalarındaki yeri tartışılmıştır. Bölümün sonunda Türkçede iletişim fiilleri üzerine yapılan çalışmaların yer aldığı değerlendirme kısmı bulunur.

Türkçe İletişim Fiilleri başlıklı üçüncü bölümde (s. 77-103), Türkçe iletişim fiilleri biçim bilgisi, anlam bilimi, söz dizimi ve edim bilimi bakımından dört başlıkta değerlendirilmiştir. Biçim bilgisi bakımından ele alınan Türkçe iletişim fiilleri, tarihî Türkçe metinlerden alınarak kök fiiller, gövde (türemiş) fiiller ve birleşik fiiller açısından incelenmiştir. Araştırmacı, bu bölümde iletişim fiillerini anlam bilimsel bakımdan tek anlamlılık ve çok anlamlılık başlıklarında ele almış, iletişim fiillerinin çok anlamlılığa bağlı olarak anlamsal rol yapılarındaki değişimlerini tanık cümlelerle göstermiştir. Ayrıca bu bölümde iletişim fiilleri, söz dizimsel açıdan değerlendirilirken iletişim fiillerinin birçok dilde olduğu gibi Türkçede de söz aktarımlarında rol aldıkları belirtilmiştir. Fiillerin söz dizimsel kalıp değişimlerinin söz aktarmalarındaki iletişim fiillerinin rollerini değiştirdiği üzerinde durulmuş, doğrudan söz aktarımlarında çoğunlukla de- fiilinin kullanıldığı tanık cümlelerle gösterilmiştir. Edim bilimsel açıdan da ele alınan iletişim fiilleri, alıcıdaki etkilerine göre kesinleme, yöneltme, yükleme, dışavurma, duygu ifade edenler ve değerlendirme ifade edenler şeklinde sınıflandırılarak söz edimleri ve iletişim fiilleri ilişkisi üzerinde durulmuştur.

Dilsel ürünlerin betimlenmesi, çözümlenmesi ve yorumlanmasında cümlenin odağı olarak nitelenen fiillerin belirleyici olduğunu ifade eden yazar, kitabın son bölümü olan sonuç ve öneriler bölümünde (s. 105-155) bazı tespitleri sıralamıştır. Ayrıca yazar bu bölüme sözel süreci karşılayan iletişim fiilleri sözlüğü eklemiştir. Sözlükte, sözel süreci karşılayan ve konuşma sürecinde yer alan fiillerin belirlenmesinde, fiilin gerçekleşme sürecine katılanlar arasında konuşucu katılanın iletişim fiilleri için yeter şart olduğu belirtilmiştir. Birleşik fiillerin belirlemesinde de isim+yardımcı fiil kalıbının esas alındığı, deyim özelliği gösteren yapıların ve kurucular arasında metaforik ilişki bulunan fiillerin sözlüğe eklenmediği belirtilmiştir. Sonuç bölümünden sonra gelen Kaynakça (s. 157-163) kısmında, çalışmada yararlanılan kaynaklar alfabetik olarak sıralanmıştır.

Büyük bir titizlikle hazırlanan bu çalışma için öncelikle Mediha Mangır’a daha sonra da bu kitabı okurlarla buluşturan Palet Yayınları’na teşekkür ederiz.

* Doktora Öğrencisi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Samsun-TÜRKİYE, E-posta: bernanur773@gmail.com

* Doktora Öğrencisi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Samsun-TÜRKİYE, E-posta:eda15550@hotmail.com

[1] Foucault, M. (2015). Kelimeler ve Şeyler. çev. M. A. Kılıçbay. Ankara: İmge Kitap Yay.

Influential Factors in The Selection of Bamanan Traditional Personal Names in Buguni

2024-08-22T13:53:54+03:00

Bu çalışma, Bamanan halkında geleneksel isimlendirme sürecini ve bu süreci etkileyen faktörleri incelemektedir. Araştırmanın amacı, Bamanan topluluğundaki isim verme uygulamalarının nasıl geliştiğini anlamaktır. Çalışma nitel araştırma yöntemlerinden fenomenolojik yaklaşımla yürütülmüştür. Veriler, Buguni bölgesinde yaşayan ve isim verme konusunda deneyimli 35 kişiyle yapılan görüşmeler ve odak grup tartışmaları aracılığıyla toplanmış ve içerik analizi yöntemiyle incelenmiştir. Araştırma sonucunda, isimlendirme sürecini etkileyen beş temel faktör tespit edilmiştir: din, aile kökeni, küreselleşme, cinsiyet ve tarihsel olaylar. Din, bu süreçte önemli bir rol oynamakta; İslam ve Hristiyanlık etkisiyle dini isimlerin tercih edilmesi, bazen geleneksel isimlerin geri plana itilmesine yol açmaktadır. Aile kökeni ise, saygın büyüklerin isimlerinin çocuklara verilmesi yoluyla aile bağlarının güçlenmesini ve kültürel mirasın devam etmesini sağlamaktadır. Küreselleşmenin etkisiyle, uluslararası ünlüler ve siyasi figürlerin isimleri yaygınlaşmakta; bu durum kültürel anlamdan çok hayranlığın bir göstergesi olarak değerlendirilmektedir. Cinsiyet, isimlerin belirlenmesinde bir diğer önemli faktör olup, erkek ve kız çocuklar için farklı isimlerin tercih edilmesini sağlamaktadır. Tarihsel faktörler ise önemli olayların ya da kişilerin anılması amacıyla isimlendirme sürecinde etkili olmaktadır. Bamanan halkında isimlendirme, doğum koşulları, aileye duyulan saygı ve sevinç gibi unsurları dikkate alan özenli bir süreci ifade etmektedir. Geleneksel uygulamalar ile modern etkilerin birleştiği bu süreç, isimlendirmenin kültürel kimlik ve aile ilişkilerindeki önemini açık bir şekilde göstermektedir.

The Role of Oral Tradition in Contemporary African Literature: A Reading of Things Fall Apart and A Man of The People by Chinua Achebe

2024-10-01T13:26:44+03:00

Bu çalışma, sözlü geleneğin çağdaş Afrika edebiyatındaki rolünü, özellikle Chinua Achebe’nin Things Fall Apart (Parçalanma) ve A Man of the People (Halktan Biri) adlı eserleri üzerinden ele almaktadır. Atasözleri, masallar ve toplumsal hikâye anlatımı gibi sözlü gelenekler, Afrika kültürel kimliğinin temel taşlarını oluşturmakta ve kültürel değerlerin korunup aktarılmasında kritik bir işlev görmektedir. Achebe’nin romanları, bu unsurları kullanarak geleneksel Afrika hikâye anlatımı ile modern edebi formlar arasında bir köprü kurmaktadır.Çalışmanın temel amacı, sözlü geleneklerin Achebe’nin anlatılarını nasıl zenginleştirdiğini incelemek, geleneksel ile modern değerler arasındaki gerilimleri irdelemek ve Afrika toplumunun sömürgecilik ve sömürge sonrası dönüşümlerine dair daha geniş bir perspektif sunmaktır. Bu bağlamda, postkolonyal bir teorik çerçeve ve nitel metin analizi yöntemleri kullanılarak, Achebe’nin sözlü gelenekleri karakter inşası, tematik derinlik ve toplumsal eleştiri bağlamında stratejik bir biçimde nasıl kullandığı analiz edilmiştir. Things Fall Apart, sömürge öncesi Igbo kültürünün zenginliğini ve kırılganlığını ortaya koyarken, A Man of the People, bağımsızlık sonrası dönemdeki yozlaşma ve ahlaki çöküşü eleştirerek, sözlü geleneklerin çağdaş bağlamlara nasıl uyarlanabileceğini göstermektedir. Bulgular, sözlü geleneklerin kültürel mirasın yeniden kazanılmasındaki ve edebi yeniliklerin şekillendirilmesindeki önemini vurgulamaktadır. Çalışma, Afrika edebiyatı ve eğitimine yönelik olarak, sözlü geleneklerin edebiyat ve eğitim süreçlerine daha fazla entegre edilmesinin, kültürel kimliğin korunması ve güçlendirilmesi açısından önemli bir katkı sağlayacağını önermektedir.

Didactization of Code Switching as a Tool for Bilingual Education in Mali

2024-11-08T16:41:41+03:00

Mali’de ulusal dilin (Bambara) okullarda öğretilmesiyle ilgili ilk denemeler 1980 yılında başlamış, ancak 2002 yılında on üç ulusal dilden on biri ilkokullarda “yakınsak pedagoji” (Convergent Pedagogy - CP) yöntemiyle uygulanmaya başlanmıştır. Bu uygulamanın amacı, yalnızca Fransızcanın öğretim dili olarak kullanılmasının, yüksek okul terk oranlarına ve sınıf tekrarlarına yol açtığı düşünüldüğü için, Mali eğitim sistemini iyileştirmektir. Yakınsak pedagoji, çocukların evde kazandıkları bilgileri, dünyayı algılayış biçimlerini ve özellikle anadilleri konusundaki bilgilerini merkeze alır. Ancak, iki dilli eğitim müfredatındaki en büyük zorluklardan biri, “dillerin etkili bir şekilde yönetilmesi” meselesidir. Teorik olarak, her bir dil için sınıflara göre bir denge oluşturulmuştur. Buna bağlı olarak, öğretmenler kod değiştirme (bundan sonra CS) yöntemini farklı şekillerde kullanmaktadır. Bu yöntem bazen öğrenciler için faydalı olurken, bazen de dilsel zayıflıkların oluşmasına neden olmaktadır. Bu çalışma, kod değiştirmenin sınıf ortamında bir öğrenme aracı olarak nasıl daha etkili kullanılabileceğine dair bir model önererek bu alandaki eksikliği gidermeyi amaçlamaktadır. Araştırmanın temel hedefi, kod değiştirmenin iki dilli eğitimde bir öğrenme aracı olarak didaktikleştirilmesidir. Araştırmada nitel bir yöntem kullanılmış ve ilkokul sınıflarında yapılan video kayıtları analiz edilmiştir. Sonuçlar, kod değiştirmenin iki dilli eğitimde önemli bir unsur olduğunu ve sınıf içi kullanımının didaktik amaçlarla sınırlandırılması gerektiğini ortaya koymaktadır.

Place of African languages in written literature

2024-10-04T18:02:30+03:00

Bu çalışma, Afrika dillerinin yazılı edebiyat içindeki rolünü ve bu dillerin kültürel mirası koruma, kimlik oluşturma ve yaratıcı ifade üzerindeki katkılarını incelemektedir. Birçok Afrika eseri, İngilizce, Fransızca ve Portekizce gibi sömürge dillerinde yazılmakta, ancak yerel dillerin yeterince temsil edilmemesi önemli bir sorun teşkil etmektedir. Çalışma, dilsel dışlanmanın Afrika edebiyatının özgünlüğü ve erişilebilirliği üzerindeki etkilerini ele almaktadır. Amaç, Afrika dillerinin edebiyat içinde kullanılmasının kültürel bağlamı güçlendirme, dilsel çeşitliliği destekleme ve eserlerin daha geniş kitlelere ulaşmasını sağlama potansiyelini değerlendirmektir. Teorik çerçevede, dil, güç ve kimlik ilişkisini ele alan postkolonyal edebiyat teorisi ve sosyodilbilimden yararlanılmaktadır. Çalışma, nitel bir yöntemle Afrika dillerinde ve sömürge dillerinde yazılmış eserleri analiz etmektedir. Bulgular, Afrika dillerinde yazmanın kültürel özgünlük sağladığını ve yerel okuyucularla güçlü bir bağ kurduğunu gösterirken, yazarların sınırlı yayın fırsatları, dar bir okur kitlesi ve ekonomik zorluklarla karşılaştıkları tespit edilmiştir. Buna rağmen, Afrika dillerinin edebiyat alanında yeniden canlandırılmasına yönelik artan bir hareket bulunmaktadır. Çalışma, Afrika dillerinde yayıncılığı desteklemek amacıyla politika ve finansman mekanizmaları oluşturulmasını önermektedir. Ayrıca, çok dilli eğitimin teşvik edilmesi ve hükümetler, yayıncılar ve edebi kuruluşlar arasında işbirliklerinin artırılması, Afrika dillerinin edebiyat içindeki kullanımını pekiştirebilir ve bu dillerin küresel edebiyat alanındaki sürekliliğini sağlayabilir

Exploring Classroom Organisational Forms and Teacher Talk Time in Malian English as a Foreign Language (EFL) Classes

2024-07-02T22:28:55+03:00

Bu çalışma, Malili İngilizceyi Yabancı Dil Olarak Öğrenen (EFL) sınıflarında sınıf organizasyon biçimlerini ve öğretmen konuşma sürelerini inceleyerek, bunların dil edinimi ve yeterlik gelişimi üzerindeki etkilerini ele almaktadır. Gözlemsel bir araştırma deseni kullanılarak, 10 öğretmenin gerçekleştirdiği 30 ders analiz edilmiştir. Araştırma, öğretmenlerin tercih ettikleri sınıf organizasyon yapılarını ve öğretim sürecindeki konuşma sürelerinin öğrenci katılımına oranını belirlemeyi amaçlamaktadır. Bulgular, gözlemlenen derslerin %70'inde "ikili ve grup çalışması" etkinliklerinin yoğun olarak tercih edildiğini ortaya koymuştur. Bu durum, özellikle kalabalık sınıflarda öğrenci katılımını artırmaya yönelik bir çözüm olarak değerlendirilmektedir. Ancak, sonuçlar öğretmenlerin sınıf içi konuşmalarda belirgin bir şekilde baskın olduğunu ve bu durumun öğrencilerin aktif dil kullanımı ve iletişim becerilerini geliştirme fırsatlarını sınırladığını göstermektedir. Çalışma, dil öğreniminin etkin bir şekilde gerçekleşebilmesi için öğrenci merkezli yaklaşımların benimsenmesi ve sınıf içi etkileşimlerde denge sağlanması gerektiğini vurgulamaktadır. Bu bulgular, EFL bağlamlarında öğrenme çıktılarının iyileştirilmesine yönelik dengeli sınıf etkileşimlerini destekleyen literatüre katkı sunmaktadır.

Necip Mahfuz'un Miramar Romanının Çevirilerinin Karşılaştırılması

2024-11-06T17:05:45+03:00

İnsanoğlu edebiyata büyük önem vermiş ve edebiyatı insan yararına kullanıvermiştir. Edebiyata önem veren toplumlardan biri de Mısırlılardır. Mısırlı Necip Mahfuz ülkesini edebiyat alanında tanıtanların başında gelip Nobel edebiyat ödülü almıştır. Miramar, yazarın önde gelen sembolik romanlarındandır. Yazar bu romanında 1960’lı yılların Mısır’ını anlatmaktadır. Miramar, İskenderiye’de bir pansiyonun adıdır. Miramar Pansiyonu bir ülke metaforu olabilecek şekilde birbirinden farklı altı karakteri anlatmaktadır. Mahfuz bu karakterler üzerinden Mısır insanının psikolojisini bize aktarmaktadır. Yazar dünyada ve ülkemizde bilinmekte olup Nobel edebiyat ödülü aldıktan sonra daha bilinir hale gelmiştir. Yazarın eserleri Türkçeye de çevrilmiştir. Bu çalışmada yazarın Miramar romanı ve aradil kullanılarak Türkçeye yapılan çevirilerinin karşılaştırılmaları çeviri eş değerliği ve eş değersizliği açısından incelenmektetir. Yazarın kitabından on beş çeviri pasajı karşılaştırmalı olarak verilmektedir. Yazarın romanlarının bazıları Arapçadan Türkçeye doğrudan çevrilirken, bazı eserleri de ara dil olan İngilizceden Türkçeye çevrilmektedir. Bu çeviriler ara dilden hedef dil olan Türkçeye çevrildiğinden anlamda büyük kayıplar oluşmakta ve bu da metinden estetik bir zevk alınmasını önlemektedir. Yapılan çevirilerden estetik zevk alınması için çevirilerin kaynak dilden hedef dile düzgün bir şekilde çevrilmesi gerekmektedir. Bu çeviriler yapılırken biçimsel çeviri yerine anlamsal çevirinin yapılması önem arz etmektedir. Miramar romanını Türkçeye ara dilden çeviren Yüksel Peker ve Suat Ertüzün anlam kayıplarının oluşmasına sebebiyet vermiştir. Türkiye’de ve dünyada daha güzel çevirilerin yapılması kaynak dilden hedef dile çevirilerle mümkün olup bunun da ehil eller yoluyla yapılması büyük önem taşımaktadır. Bu da Arapça bilenlerin çeviri alanlarına yönelmeleriyle mümkün olacaktır.