Türkçe Sözlük'te Alay ve Şaka Yollu Sıfatların Kavram Sınıflandırması

Özet

Bu çalışma, Türk Dil Kurumu tarafından 2023 yılında yayımlanan 12. baskı Türkçe Sözlük’te yer alan alay ve şaka yollu anlam taşıyan sıfat görevli sözcüklerin kavramsal sınıflandırmasını yapmayı amaçlamaktadır. Alay ve şaka yollu sıfatlar, bireylerin sosyal tutumlarını yansıtan, bağlama bağımlı, çok katmanlı ve örtük anlamlar içeren dilsel yapılardır. Bu özellikleriyle yalnızca dilsel birer unsur değil, aynı zamanda toplumsal ilişkilerde eleştiri ve mizah aracı olarak da işlev görmektedirler. Çalışmada, nitel araştırma deseni kullanılmış; veri toplama yöntemi olarak doküman incelemesine başvurulmuştur. İncelenen veri seti, Türkçe Sözlük’teki toplam 18.017 sıfat görevli sözcükten oluşmakta, bu sözcükler arasından alay veya şaka yollu anlam taşıyan 20 tanesi tespit edilerek analiz edilmiştir. Veriler, içerik analizi yoluyla çözümlenmiş ve İngiliz dilbilimci Peter Mark Roget’in Thesaurus adlı eserinin sekizinci versiyonunda yer alan 15 ana sınıf ve 1075 alt kavram dikkate alınarak kavramsal sınıflandırmaya tabi tutulmuştur. Alay ve şaka yollu sıfatların en yoğun biçimde yer aldığı kavramsal alan “Vücut ve Duyular” olurken, onu “Zihin ve Düşünceler” ve “Davranış ve İrade” sınıfları izlemiştir. En sık karşılaşılan alt kavram “Kuvvetlilik (Fiziksel)” olarak kaydedilmiştir. Bu çalışma, Türkçede yer alan alay ve şaka yollu sıfatların sadece leksikal anlamlarıyla değil, aynı zamanda kültürel kodlarla ve zihinsel örüntülerle ilişkili olarak incelenebileceğini ortaya koymaktadır. Kavramsal sınıflandırma yöntemi sayesinde bu tür sıfatların daha sistemli ve anlam temelli şekilde analiz edilmesine olanak sağlanmaktadır.